Meeste mensen gehoorzamen (nog steeds) opdracht tot martelen

Pagina's: 1 2 3 4 5

De proefleider
Milgram voerde experimenten uit waarbij een ander, meer zachtaardig en vriendelijk persoon optradt als proefleider, hij liet de proefpersonen geloven dat de leerling leed aan een hartkwaal: het maakte allemaal niet heel gek veel uit… Een groot deel van de proefpersonen bleef doorgaan met het toedienen van schokken tot aan de 450V (die maximaal drie keer werd toegediend, alvorens de proefname werd afgebroken), zolang de proefleider diens gezag kon doen gelden. Op pagina 45 van Grenzeloze gehoorzaamheid komt eindelijk het door de voorspellingsgroep aangegeven percentage naar voren (1-2%) dat tot de laatste stap door zou gaan: 2,5% van de proefpersonen ging door tot 450V, wanneer zij volledig zelf konden beslissen wanneer te stoppen, zonder daarbij feedback te krijgen van de proefleider.

Ook wanneer de proefleider door een gewoon persoon wordt vervangen blijkt de gehoorzaamheid aan de richtlijnen van het experiment flink te dalen: Experiment 13a (Milgram, 1975 pp. 116-118) beschrijft de situatie waarin de proefleider wordt vervangen (na wat acteerwerk) door een  de twee medeplichtige aan het onderzoek. Deze persoon heeft niet de autoriteit van de proefleider, maar spoort, net als de echte proefleider, de proefpersoon wel aan door te gaan. Als de proefpersoon weigerde door te gaan tot 450V (en dit deden 16 van de 20 proefpersonen) nam de medeplichtige het roer over; hij deed alsof hij geërgerd was door de slechte gehoorzaamheid van de proefpersoon en zelf de koppen wel om zou zetten. De proefpersoon moest de voltages noteren en werd zo toeschouwer van een angstaanjagende scène waarbij een agressieve ‘proefleider’ de knoppen begonnen op te zetten. Van de zestien proefpersoon die weigerden gingen er vier de nieuwe proefleider letterlijk te lijf,  en probeerden twee de machine onklaar te maken! Eén persoon, een ‘grote forse kerel’, tilde de nieuwe proefleider uit diens stoel achter het schokapparaat en smeet hem in een hoek van de kamer. De nieuwe proefleider moest beloven geen schokken meer toe te dienen, alvorens hij weer mocht opstaan.

Stanley Milgram

Stanley Milgram heeft zijn wereldberoemde experiment echter duur moeten bekopen: hij werd geroyeerd uit de APA en kon nadien nergens meer een aanstelling bij een universiteit krijgen. Dit omdat volgens de critici het experiment uiterst onethisch was; de mogelijke schade die de vele proefpersonen hadden kunnen oplopen was niet gerechtvaardigd. In de vele beschrijvingen van de proefnemingen is duidelijk te lezen dat de proefpersonen onder grote druk stonden en vrij extreme stress ervaarden. (‘waarom bleef ik zo lang doorgaan, terwijl ik wist dat de leerling (extreme) pijnen beleefde?’) Milgram heeft tevergeefs proberen aan te tonen dat zijn proefpersonen (uiteindelijk) veelal reageerden blij te zijn aan het experiment deel te hebben genomen. Een overigens niet representatieve, maar wel interessante beschrijving is die van de van oorsprong Nederlandse ‘Jan Rensaleer’, van beroep elektrotechnisch ingenieur. Na, zoals praktisch alle proefpersonen, bij 150V een vertwijfeling te hebben, maar door te zetten onder de aanmaning van de proefleider, gooit hij bij 255V de handdoek in de ring. Hij is onvermurwbaar en geeft zeer duidelijk aan waarom hij niet wil deelnemen, zelfs niet na een poging door de proefleider om zijn verantwoordelijkheidsgevoel te verplaatsen richting leerling en proefleider. Een aantal dagen na het experiment schreef hij de staf een lange brief, waaruit het volgende citaat (Milgram, 1975 p. 67):

‘Ik ben… ingenieur, maar ik ben ervan overtuigd geraakt dat de sociale wetenschappen en met name de psychologie, in de wereld van vandaag een veel belangrijker rol kunnen spelen.’