U wilt bio-oil? Oké dan: Bio-oil, littekens en ‘bewijs’ (BLB), part two. Starring Johann Wiechers.

Reeds meer dan 1.900 keer werd er geklikt op mijn blogpost ‘Wonderolie of volksverlakkerij. Bio-oil, littekens en bewijs’. Een regelrechte hit voor dit normaliter veel rustiger digitale stulpje. (de volgende in de ‘hitlijst’ moet het met de helft van het aantal hits doen) De vraag naar bio-oil komt ook nog dagelijks voorbij in de Google-statistieken. Het toeval wil dat tijdens het schrijven van dit tweede deel van de bio-oil klucht de bio-oil reclame voorbij kwam op de TV. Ik citeer:

Knappe vrouw: “Ik voelde me zo opgelaten door dat litteken op mijn gezicht Dat ik het altijd probeerde te verbergen. Maar door bio-oil voel ik me een stuk zelfverzekerder”

Mannelijke voice over: “Bio-oil draagt bij aan het verminderen van littekens en huidstriemen”

Dat we even weten waar we het over hebben. Want het is tijd voor een aanvulling. Via een reactie op de vorige Bio-oil episode op Ars GeriatriCare werd ik op een heugelijk feit geattendeerd:  De ASA schopte in Engeland de reclame voor Bio-oil uit de legaliteit. (De ASA is de Engelse Reclame Code Commissie) Ongefundeerde claims, stelde de ASA. Daar kan ik het wel mee eens zijn.

Op de website van beautyjournaal.nl lezen we een weerwoord door o.a. Johan Wiechers. In de inleiding van dat stuk (niet door Wiechers) wordt geopend met een verbod op de reclame ‘ondanks drie goed uitgevoerde onderzoeken‘. Helaas wordt het niet echt duidelijk welke drie onderzoeken dat dan zijn. Of zou men de in de vorige editie van BLB beschreven onderzoeken bedoelen? Maar zulks is slechts bijzaak bij de interessante claims in de rest van het artikel.

Wie is Johann Wiechers?

Wiechers schreef zoals gezegd het weerwoord op beautyjournaal.nl, minus de intro. Wiechers studeerde farmacie in Groningen, promoveerde op de doorlaatbaarheid van de huid en dook het bedrijfsleven in. Wiechers is naar het schijnt, samen met Swiss Union (waar hij werkt/heeft gewerkt) patenten aan het aanvragen voor bio-oil en ziet het als product van het jaar op ‘beautyjournaal.nl’. Swiss Union is dus het bedrijf dat Bio-oil lanceerde. Ook heeft hij een bedrijf dat de verbetering van de opneembaarheid van stoffen door de huid verkoopt. Misschien ben ik paranoïde, maar het lijkt me tijd voor een duidelijke vermelding van belangenverstrengeling, duidelijker in ieder geval dan:

“Nu moet ik wel direct zeggen dat ik ook voor Union-Swiss wat werk gedaan heb, maar dit bedrijf is met geen enkel ander bedrijf (dat ik ken tenminste) te vergelijken. Ze maken maar één product, een unieke combinatie van oliën, en het werkt in tenminste drie terreinen, namelijk het verbeteren van hoe littekens en zwangerschapsstrepen eruit zien en het verminderen van oneffenheden in huidskleur. Zelf gebruik ik het dagelijks op mijn voeten waar het de hydratatie enorm verbetert. Op grond van het mechanisme kan ik dit product bij nog een paar andere indicaties aanbevelen, maar die zijn we nu aan het patenteren.”

Anyway: Wiechers is  flink pissig over de uitspraak van de ASA:

Hoe vervelend is het als domme mensen macht hebben. Allen mogen we in het geval van een regering minimaal elke vier jaar weer naar de stembus.

Ik heb in een reactie op zijn artikel een aantal vragen gesteld over zijn weerwoord, helaas nog zonder antwoord. Dan maar zonder Wiechers, bio-oil of beautyjournaal.nl.

Om te beginnen is het niet helemaal duidelijk wat Wiechers nu precies probeert duidelijk te maken; zijn artikel mist een duidelijk lijn. Nu is niet iedereen journalistiek begaafd (vandaar zoveel blogs en steeds minder kranten), dus moeten we even vissen. Ik herken in ieder geval drie onderdelen van zijn redenaties, die ik onder het voetlicht zou willen houden:

1. Bio-oil claimt niet dat bio-oil werkelijk littekens doet verdwijnen, maar dat de gebruikers ervan dit zo ervaren
2. Voor het testen van een ‘compleet product’ gelden andere eisen dan voor onderzoek naar het ‘werkzame ingrediënt’. Eerst genoemde kan/moet niet dubbelblind getest worden, waar dat voor laatstgenoemde wél geldt.
3. Bio-oil is een cosmetisch product en dat zou niet volgens medisch-klinische richtlijnen getest moeten worden.

Wie zegt wat?

Wiechers opent zijn deel van het stuk als volgt:

‘De ASA is dus van mening dat als je een vrijwilliger in een studie vraagt of zijn of haar huidconditie is verbeterd door het gebruik van een product, dit bij voorbaat niet geloofwaardig is. Deze persoon zal – volgens de ASA – altijd het antwoord geven dat jij als onderzoeker wilt horen, het is subjectief.

Ik kan me niet voorstellen dat dat de kern van het probleem is. De claim die Bio-oil immers maakt is (o.a.) dat het ‘littekens verminderd en/of verzacht’. En de claim over het subjectieve van de gebruikerservaring mist ook de kritiek van de ASA, die een probleem had met de afwezigheid van dubbelblind onderzoek. Wiechers maakt van de subjectieve vermindering een stromanargument. Want ook bij een subjectieve bevinding is dubbelblind onderzoek mogelijk.

Dat daarbij de onderzoeker de proefpersoon kan beïnvloeden lijkt me van secundair belang. De gegeven subjectieve ervaringen ondersteunen de claim ‘65% procent vermindering’ en ‘verzacht littekens’ echter niet echt vind ik. Volgens Wiechers zijn die subjectieve belevingen echter een belangrijke verkooptruc:

Ondertussen gebruikt de hele familie Bio-Oil. De verpakking is waarschijnlijk de meest saaie die ooit op de markt is gebracht, maar het product verkoopt als een gek. Een belangrijk onderdeel van de communicatie over Bio-Oil gaat via het internet via zogenaamde testimonials, van die uitspraken die je nooit gelooft. Union-Swiss publiceert ze allemaal, zowel de goede als de slechte, want eerlijkheid en transparantie komt voor dit bedrijf op de eerste plaats. Maar omdat het werkt als een gek, zijn ook de reacties meer dan enthousiast.

Blind voor blindering?

Wiechers’ claim (nr. 2) over onderzoek naar het totaal product vs. het werkzame ingrediënt en de invloed daarvan op de keuze van dubbel- of niet geblindeerd onderzoek vind ik hoogst ongebruikelijk. Het zou interessant zijn om die claim uitgebreider te beschreven te zien. Maar volgens Wiechers is er niets mis met het feit dat bio-oil niet dubbelblind is onderzocht:

Geheel juist, want ze verkopen het product en niet het ingrediënt.

Waarom zou een ‘product’ dat getest wordt op effectiviteit niet dubbelblind getest kunnen/hoeven/moeten worden? Zelfs als men volgens Wiecher redeneert is ook dat nl. mogelijk: groep A en B smeren beide een zalf op één arm, maar weten, evenals de onderzoeker, niet welke zalf (placebo of bio-oil). Vergelijk de uitkomsten van A en B en bingo. Wiechers’ stuk riekt naar rookgordijnen-politiek met moeilijke woorden, om maar onder een dubbelblind onderzoek uit te komen. Door de controle te vervangen verander je in zekere zin niet wáár je naar kijkt, maar hoé je er naar kijkt.  Dubbelblind, placebo-gecontroleerd levert een scherper plaatje op. Je wilt weten hoe de huid reageert op een product en de bekende bronnen van bias wil je daarbij buiten de deur houden. Daarbij is het onderscheid tussen ‘ingrediënt’ en ‘totaal product’ in deze niet van belang mijns inziens. Wiechers mag het me in ieder geval uitleggen, want het is natuurlijk zo dat ik het vak van ‘claim-substantiation’ niet meester ben en hij wel. Ergens zal ik dus geheid wat missen.

We weten bijvoorbeeld ook niet of de onderzoekers in de beschrijving van Wiechers op de hoogte zijn van de besmeerde arm. Zoals Wiechers het beschrijft is dat in dit geval ook niet van toepassing: de onderzoeker is immers ook de testpersoon zelf, aangezien deze de score aan zou geven. (dit wordt overigens bepaald niet duidelijk aangegeven op de website van bio-oil) In dat geval is er echter totaal geen sprake van blindering. Dus ook niet single-blind, ‘zoals men dat in vakjargon noemt’. En dan hebben we de afwezigheid van beschrijving van de gebruikte meetinstrumenten eigenlijk nog helemaal niet gehad… Want, zoals de website van bio-oil vermeld:

“Van week 0 tot week 8 constateerde de klinische onderzoeker een gelijke vermindering bij de blanke huid en Zwart Afrikaanse vrouwen.”

Hoe heeft die klinische onderzoeker geconstateerd? Hoe is het meetinstrument gevalideerd? Hoe werd aan de wijze van enkelvoudige blindering voldaan? De vraag is dus wat er over blijft van de bewering dat de claims die bio-oil maakt zuiver zijn gebaseerd op gebruikerservaringen. Als dat wél het geval is, grenst de informatie op de website aan misleiding. Als de website gelijk heeft, heeft Wiechers wat uit te leggen.

Cosmetisch onderscheid…

Punt 3 van het artikel gaat het om het verschil tussen cosmetische en medische producten. Elders op de website stelt Wiechers het als volgt (accent door mijzelf):

Des te schrijnender was het voor mij dat juist dit product, waarvan ik alle klinische studies heb mogen evalueren, zijn zeer gematigde advertentie campagne moest staken, omdat er iemand met ‘power’ helaas vindt dat elke cosmetische studie als een medische studie opgezet en uitgevoerd moet worden. Union-Swiss had namelijk de werkzaamheid van het product bewezen en niet welk ingrediënt daarvoor verantwoordelijk was. Geheel juist, want ze verkopen het product en niet het ingrediënt. Geheel juist, want de consument koopt het product en niet het ingrediënt. Geheel juist, want de consument gebruikt het product en niet alleen het actieve ingrediënt.

Complotje! Maar zonder dollen: ‘de werkzaamheid van het product bewezen’? Waar dan? Hoe dan? Rookgordijnen… Ook het ingrediënt is niet bewezen werkzaam trouwens. Gescherm met wetenschap zonder duidelijke referenties vind ik altijd wat verdacht. Wiechers is er echter niet vies van. In een reactie op een dermatoloog in een ander artikel stelt hij bijvoorbeeld:

Van vele van dit soort korte peptiden heb ik dramatisch goede klinische studieresultaten gezien.

Jammergenoeg laat Wiechers ook in dát geval in het ongewisse wat die dramatische goede klinische studieresultaten zijn. En wat betreft het ‘niet verkopen van een ingrediënt’ vind ik de zaken ook wat mager: het noemen van Purcellin Oil als ‘breaktrough ingredient’ wordt niet geschuwd. Waar zijn de studies meneer Wiechers?

Wiechers ziet ook liever niet dat bio-oil, met de claim dat striae en littekens worden verminderd, onder de medische noemer gaat vallen. In een waas van ziekten, DNA en wetgeving vat onderstaand citaat Wiechers’ standpunt redelijk samen naar mijn idee:

De interpretatie van wat een geneesmiddel doet en een cosmeticum, klopt naar mijn idee niet meer. Iemand die kaal wordt en een werkzaam cosmetisch product krijgt, is toch niet ziek? Kaalheid is toch geen ziekte? De huidige wetgeving is van vóór de tijd dat we de structuur van  DNA hebben ontrafeld. Je ziet tegenwoordig zowel in de cosmetica als in de farmacie stoffen die op het DNA werken en dat hebben ze altijd gedaan, we hebben het alleen nooit geweten, zoals in geval van cosmetica. Worden al die cosmetica nu dan ineens geneesmiddelen? Het wordt tijd voor een herinterpretatie van de wetgeving.’

Coherenter wordt het niet, sorry. Ik vraag me echter af wat het al dan niet medisch zijn van de claim er toe doet. Het is niet zo dat de methode van de RCT ineens nutteloos is als we niet met doodzieke mensen te maken hebben. En hoe moet ik dit rechtbreien met de claim dat bio-oil veelvuldig wordt toegepast in een Zuid Afrikaans brandwondencentrum? Of is dat alleen een cosmetisch brandwondencentrum?

Kortom…

Er worden naar mijn idee door Wiechers meer vragen opgeroepen dan beantwoord. Vooral de vraag naar het hoe en waarom van het schijnbaar veelvuldig gebruik van de kwakolie in een Zuid Afrikaans, op kinderen gespecialiseerd brandwondencentrum.

Bio-oil is niet goedkoop en ik heb geen reden om aan te nemen dat het effectiever is dan, zeg, vaseline, of zelfs géén behandeling. Mocht bio-oil goed werken dan zou dat ronduit FANTASTISCH zijn. Dat ís heel goed in dubbelblind gerandomiseerd onderzoek aan te tonen. Maar om één of andere reden heeft men daar bij bio-oil blijkbaar geen behoefte aan en moeten de bio-oilproponenten zich schijnbaar in pseudo-wetenschappelijke rookgordijnen hullen. Beetje jammer.